Charles Simonyi , Ailesinin Adını Taşıyan Teleskopun Geniş Açılı Görüntüsünü Sunuyor

Charles Simonyi Vera C. Rubin Gözlemevi’nin Simonyi Araştırma Teleskobu 8,4 metrelik birincil ayna ve 3,5 metrelik ikincil ayna kullanacak. Destek yapısının boyutunu platformdaki işçilerin boyutuyla karşılaştırın.  Şili’deki Vera C. Rubin Gözlemevi’ndeki Simonyi Araştırma Teleskobu’nun geliştirilmesiyle birlikte Microsoft yazılım mimarı Charles Simonyi, isimleri dünya standartlarında teleskoplara ve gözlemevlerine verilen seçkin bilim insanları, teknoloji uzmanları, politikacılar ve hayırseverler grubuna katılıyor.

Ancak asıl mesele şu: Teknik olarak Simonyi Araştırma Teleskobu’nun ismi sadece Charles Simonyi’den gelmiyor. Charles Simonyi, GeekWire’a kişisel isimler için Macarca konuşma tarzını kullanarak, “Fikir, aile adını taşıyan bir şey yaratmaktı ve ben daha çok babam Simonyi Károly’yi düşünüyordum,” dedi. “Budapeşte Üniversitesi’nde profesördü. ‘Fiziğin Kültürel Tarihi’ adlı harika bir kitap yazdı, şu anda Amazon’da İngilizce olarak mevcut .”

Simonyi, babasının bilimi popülerleştirme, “bilimi geniş halk kitleleri için anlaşılır kılma” çalışmalarıyla tanındığını söyledi. Fizikçinin oğlu, 1980’lerde Microsoft’un Office uygulama paketi için Word, Excel ve diğer araçların yaratılmasında öncü bir rol üstlenerek bilgisayar merkezli toplumumuz üzerinde tartışmasız daha da büyük bir etkiye sahipti. Kırk yıl sonra, Word hala dünyanın en yaygın kullanılan kelime işleme yazılımı ve Excel en yaygın kullanılan elektronik tablo yazılımıdır .

Şimdi Simonyi Survey Telescope’un astronomi üzerinde benzer şekilde dönüştürücü ve uzun süreli bir etkiye sahip olması bekleniyor. Dünyanın en kurak yerlerinden biri olan Şili’nin Atacama Çölü’nün kenarındaki Rubin Gözlemevi’nde inşa edilen teleskop, her üç gecede bir tüm gökyüzünü tarayacak ve günlük yaklaşık 20 terabayt ham veri üretecek .

Washington Üniversitesi astronomu Zeljko Ivezic’in liderliğindeki Rubin inşaat ekibi şu anda teleskopu 2025 baharında resmi olarak görücüye çıkarmaya hazırlamak için yoğun bir şekilde çalışıyor. Ve projeye Seattle’dan bir başka teknoloji bağlantısı daha var: UW’nin DiRAC Enstitüsü, Rubin Gözlemevi’nden gelecek veri selini analiz etmek için araçlar geliştirmeye yoğun bir şekilde dahil.

Simonyi Araştırma Teleskobu, gökyüzündeki inanılmaz derecede küçük bir noktaya odaklanabilen Hubble Uzay Teleskobu veya NASA’nın James Webb Uzay Teleskobu’ndan farklı.

“Bu biraz kamera sahibi olmak gibi, sonra geniş açılı lens ile teleskopik lens arasında bir fark var,” diye açıkladı Simonyi. “Bu, ikisinden birinin daha iyi olduğu anlamına gelmiyor. Teleskopik lensle yapabileceğiniz şeyler var, ancak geniş açılı lensiniz yoksa birçok ilginç şeyi kaçırıyorsunuz.”

Teleskopun incelemeye uygun olduğu çok çeşitli ilginç şeyler var. Rubin Gözlemevi’nden gelen okumaların, gökbilimcilerin karanlık madde ve karanlık enerji hakkında daha fazla bilgi edinmelerine yardımcı olması bekleniyor. Karanlık madde ve karanlık enerji, evrenin içeriğinin %95’ini oluşturan görünmeyen şeyler. Gözlemevi, gece gökyüzündeki geçici fenomenler için erken uyarı sistemi olarak hizmet verecek ve dünyanın dört bir yanındaki diğer teleskop ekiplerini süpernovaları, gama ışını patlamalarını ve diğer kozmik havai fişekleri izlemeleri için uyaracak.

Charles Simonyi 2022’de Kaliforniya’daki SLAC Ulusal Hızlandırıcı Laboratuvarı’nda LSST Kamera’nın yapımını kontrol ediyor. Solda Washington Üniversitesi gökbilimcileri Eric Bellm ve sağda UW’nin DiRAC Enstitüsü müdürü Mario Juric ona eşlik ediyor.

Simonyi, asteroitler, kuyruklu yıldızlar ve 2017 yılında iç güneş sisteminden geçen puro şeklindeki uzay kayası ‘Oumuamua gibi yıldızlararası nesnelerle ilgili bir dizi keşfi dört gözle bekliyor. Çalışmalar, Rubin Gözlemevi’nin her yıl 70’e kadar yıldızlararası nesneyi ve her gece çoğunluğu asteroit olan yaklaşık 130 Dünya yakınındaki nesneyi tespit edebileceğini öngörüyor !

“Kesinlikle Dünya’yı tehdit eden bir asteroit aramıyorum,” dedi Simonyi. “Ancak bu asteroitlerin nerede olduğunu bilmek iyi ve güneş sistemimizdeki bu 5 milyon ila 10 milyon nesne sayısı üzerinde düşünmeye değer bir şey. Bunlardan birçoğu trans-Neptün nesneleri olacak – yani Plüton gibi şeyler . Ve bunların arasında Plüton’un olması gereken Gezegen X de olabilir .”

Simonyi, ailesinin adını taşıyan bir teleskopa nasıl kavuştu? Hikayenin bu kısmı, başlangıçta Büyük Sinoptik Araştırma Teleskobu veya LSST olarak bilinen Rubin Gözlemevi’nin kökenlerine kadar uzanıyor. (Bugün bu kısaltma, Rubin Gözlemevi’nin en önemli önceliği olan 10 yıllık Uzay ve Zaman Miras Araştırması’nı ifade ediyor .)

Teleskopun ilk savunucularından biri, daha sonra Rubin Gözlemevi’nin baş bilim insanı olan gökbilimci Tony Tyson’dı.

“Çok, çok büyük bir araştırma teleskopu hayali vardı ve buna LSST adını verdi ve 2004’te Bill Gates’e sadece aynayı finanse etme teklifiyle yaklaştı – çünkü biliyorsunuz, ayna uzun vadeli bir ürün. Dökümü, soğuması ve sonra cilalanması yıllar alıyor.”

Charles Simonyi, o zamanlar Büyük Sinoptik Araştırma Teleskobu olarak bilinen şeyin planlarını, o zamanlar LSST’nin yöneticisi olan ve şu anda Rubin Gözlemevi’nin baş bilim insanı olan gökbilimci Tony Tyson ile tartışıyor. Simonyi Araştırma Teleskobu, Şili’deki gözlemevinin merkezidir.

Simonyi, Gates’in bu fikirden çok heyecan duyduğunu ancak hayırseverlik bağışları için başka öncelikleri olduğunu söyledi.

“Nazik ve çok cömert bir şekilde bana yaklaştı ve bu girişime kurucu yatırımı yapmamı önerdi. Ve bana katıldı. Böylece ikimiz aynanın yaratılışını finanse ettik ve bu da topu yuvarlamaya başladı.”

Simonyi tohum finansmanına 20 milyon dolar katkıda bulundu ve Gates 10 milyon dolar katkıda bulundu. Sonunda, Ulusal Bilim Vakfı ve ABD Enerji Bakanlığı’ndan gelen finansman milyarderlerin katkılarını aştı. “Biliyorsunuz, NSF Kongre’de fon toplamakta çok daha kolay zaman geçirdi,” dedi Simonyi gülerek. “Şimdi bir milyar dolara yaklaşıyor. Yani, isterseniz hızlı büyüyen bir şirketti.”

Charles Simonyi’yi dünyanın en güçlü teleskoplarından biri olacak olan şeye yatırım yapan ilk melek yatırımcı olarak düşünebilirsiniz — bu yatırımın getirisi bilimsel keşifler şeklinde olacaktır. Teleskopun onun adını taşımasına şaşmamak gerek.

Bu haftanın GeekWire Podcast’inde Simonyi, teleskop ve projeye katılımı hakkında geniş açılı bir bakış açısı sunuyor. Ayrıca 2007 ve 2009’da Uluslararası Uzay İstasyonu’na yaptığı iki milyon dolarlık seyahati de düşünüyor ve bir başka uzay yolculuğuna çıkma olasılığından bahsediyor. İşte iştahınızı kabartmak için birkaç düzenlenmiş ses parçası:

Rubin Gözlemevi’nin çözmeye yardımcı olacağı büyük gizemler nelerdir? “Astronomi artık fiziğin bir aynasıdır. Büyük Patlama temel parçacıkları açıklar. Bir bakıma, büyük fiziğin yazımıdır, ancak bir bakıma, kuarkların ve altındakilerin fiziğiyle çok bağlantılıdır. Her şey veriyle ilgilidir. Verinin girdiği bir diğer yer de örneğin süpernovalardır.

“Karanlık madde hala büyük bir bulmaca. Ve Vera Rubin’in bu dönme problemi sorununu yaratan galaksi dönüş örüntüsünü fark etmede çok etkili olduğunu belirtmekte fayda var . Galaksiler neden öylece ayrılmıyor? Onları bir arada tutan şey nedir? Bir galakside, Vera Rubin tarafından ilk kez gözlemlenen türden bir dönüşü açıklayacak yeterli kütle -ya da en azından görünür kütle- yoktur.

“Dr. Rubin’in kendi gözlemlerini ve teorilerini birlikte yapmak zorunda kalması da ilginç, çünkü kimse onun yerine gözlem yapmazdı. Deneyciler ve teorisyenler tarihsel olarak hemen hemen aynı kişilerdi. … Ama şimdi tamamen farklı olacak, çünkü veriler otomatik olarak gelecek ve insanlar bilgisayarların başına oturup veriler üzerinde çalışacaklar.”

Simonyi Araştırma Teleskobu’nu inşa eden ekibin üyeleri, 2008 yılında teleskobun 27,5 fit (8,4 metre) uzunluğundaki boş aynasının başarılı bir şekilde dökülmesini kutlamak üzere bir araya geldi.

Teleskopun aynaları nasıl şekillendiriliyor? “Bugünlerde taşlama bilgisayarlı aletlerle yapılıyor ve kesin ölçüm için her zaman lazerlerle kontrol ediliyor. Çok dikkatli bir iş. Bir gün, birinin yerdeki aynaya bir alet düşürdüğüne dair bir telefon aldık. Elbette, ilk düşüncem, umarım o kişi kovuldu, bu da korkunç bir düşünceydi. Ancak ortaya çıktı ki o kişi en önemli ve en donanımlı kişiydi. Yani, talihsiz bir kazaydı.

“Hiçbir zararı olmadığı ortaya çıkıyor. Deliği epoksi ile tıkıyorsunuz ve ayna bilgi toplamada bir bütün olarak sayıldığı için yüzeyinin milyonda birinin tamamen mükemmel olmaması hiçbir fark yaratmayacak. Yani, bununla ilgili de bir şeyler öğreniyorsunuz – kazalar oluyor ve ilerlemeyi durdurmuyorlar.”

Şili’deki Cerro Pachón’daki Rubin Gözlemevi’nde gün batımı.

Teleskopu ziyaret etmek nasıl bir şey? “Esasında astronomi için ayrılmış bir milli parkları var. O parkın içinde, bilmiyorum, en az 40 veya 50 teleskop olmalı. Ve parkın özelliği, ışık kirliliği olmaması.

“En yakın şehir olan La Serena yaklaşık 100 kilometre uzaklıkta. İnsanlar geceleri araba kullanmıyor ve ışık kirliliğini en aza indirmek için tüm bölgede önlemler var. Elbette, oradaki tek insanlar çeşitli teleskoplarla ilişkili kişiler ve kesinlikle yerin amacına saygı gösterme koşullarına saygı duyuyorlar.”

Charles Simonyi, 2009’da Uluslararası Uzay İstasyonu’na yaptığı yolculukta bir Macar bayrağı gösteriyor. Simonyi ayrıca 2007’de ISS’ye gitti. Uzay istasyonuna iki kez kendi parasıyla giden tek kişi.

Uzaya bir yolculuk daha yapar mıydınız? “Evet, uzaya tekrar gitmenin bir olasılık olduğunu düşünüyorum. Ailemin gitmek isteyip istemediğinden emin değilim ama belki de isterler. Uzay seyahatinin, muhtemelen 10 yıl içinde, uçtuğum zamandan daha rutin hale gelebileceğini düşünüyordum…

“Uzay uçuşunun harika unsurları var: Dünya’nın gözlemlenmesi… gündüz ve geceyi görmek, kış ve yazı görmek, kuzey enlemlerini ve ekvator bölgesini görmek, denizleri ve karayı görmek, hepsi çok hızlı bir ilerleme içinde. Bu gerçekten harika. Ağırlıksızlık deneyimi kendi başına ilginç ve söylemeliyim ki çok hoş bir his… Ailem ilgilenirse, kesinlikle onlara katılırdım ve hatta belki bazı ilginç ayrıntıları da belirtirdim.”